Smelten gletsjers

Afnemen van gletsjers

Door de mondiaal stijgende temperaturen is in de twintigste eeuw de omvang van gletsjers wereldwijd afgenomen. Het is zeer waarschijnlijk dat gletsjers in de nabije toekomst versneld zullen smelten of in het geheel zullen verdwijnen. Tussen 1971 en 2009 bedroeg de gemiddelde afname 226 Gton (miljard ton) ijs per jaar, tussen 1993 en 2009 lag dat hoger, op gemiddeld 275 Gton per jaar. Sinds de eeuwwisseling smelten de gletsjers in een recordtempo. Ze zijn sneller afgenomen dan ooit in de laatste 120 jaar. Wereldwijd verliezen gletsjers per jaar gemiddeld 75 centimeter van hun ijsdikte; twee maal zoveel als in de jaren negentig en drie maal zoveel als in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Tussen 1994 en 2017 is in totaal 6200 Gton (6758 km³) aan gletsjerijs verloren gegaan [IPCC], [Volkskrant].

Ook in Europa krimpen de gletsjers. Uit lengtemetingen blijkt dat de gletsjers in Europa steeds kleiner worden. De Griesglesjer in Zwitserland is sinds 1850 3,0 kilometer korter geworden. De Vernagtfernergletsjer in Oostenrijk is, sinds het begin van de metingen, 1,5 kilometer gekrompen. De Nigardsbreen in Noorwegen is een zijarm van de grootste gletsjer in Europa, de Jostedalsbreen. Sinds 1989 heeft de Nigardsbreengletsjer zich al 2,5 kilometer teruggetrokken. De snelheid waarmee dit gebeurd ligt tussen de 10 meter tot soms wel 50 meter, of meer, per jaar. In 2016 is vastgesteld dat de gletsjers van de Zwitserse Alpen, sinds 1931, ruimschoots gehalveerd waren, veel meer dan tot dusver werd aangenomen. De laatste zes jaar gaat de verandering snel: sinds 2016 verloren de gletsjers nog eens 12% van hun massa. De Zwitserse elektriciteitsvoorziening steunt voor 60% op stuwmeren die op hun beurt afhankelijk zijn van de voorspelbare toevoer van smeltwater. De rivieren die in de Alpen ontspringen zullen naar verwachting grilliger worden als gletsjers verdwijnen. Het Zwitserse wintersporttoerisme heeft al jaren steeds grotere problemen met de smelt in de bergen Het smelten van de gletsjers is ook slecht voor de watervoorziening. De gletsjers in Oostenrijk smelten in een recordtempo. In 2022 verloren de 89 geobserveerde gletsjers daar gemiddeld bijna 29 meter lengte. In 2021 ging het nog om 11 meter. Uitblijvende sneeuw, een lange periode van hoge temperaturen en stof van de Sahara zijn de voornaamste oorzaken van de scherpe daling. De grootste gletsjer van Oostenrijk, Pasterze in de provincie Karinthië, verloor vorig jaar alleen al, in het onderste deel, 14,7 miljoen kubieke meter ijs. Het kan zorgen voor regionale droogte omdat natuurlijke waterreservoirs in de bergen verdwijnen. Door klimaatverandering kunnen de gletsjers in de Oostenrijkse Alpen in 2075, of al eerder, volledig zijn verdwenen [IPCC], [Volkskrant].

De beroemde sneeuwvelden en gletsjers op de Kilimanjaro in Afrika zijn in de laatste decennia sterk in omvang afgenomen. In 1912 was de omvang 12 vierkante kilometer, in 2008 resteerde er nog 1,8 vierkante kilometer. Verwacht wordt dat er over tien tot twintig jaar helemaal geen sneeuw en ijs meer op de Kilimanjaro aanwezig zal zijn. De verdwijning van deze gletsjers is overigens niet volledig toe te schrijven aan het broeikaseffect; er spelen hier ook andere, lokale, effecten mee. Door ontbossing rond de Kilimanjaro is er minder waterdamp in de lucht; dit leidt tot minder sneeuwval boven op de berg [IPCC].

De gletsjers in het Nationale Gletsjerpark in Montana in de Verenigde Staten zijn sterk geslonken. Verwacht wordt dat daar over vijftien jaar geen enkele gletsjer meer over zal zijn. In het Andesgebergte in Zuid-Amerika liggen omvangrijke gletsjers; ook deze gletsjers worden kleiner. Van de gletsjers in de Cordillera Blanca, een bergketen in de Peruaanse Andes is in een halve eeuw tijd, meer dan de helft van het ijsoppervlak gesmolten. Als dit zich doorzet zal het Peruaanse ijs in deze eeuw zijn verdwenen. In de hele zuidelijke Andes verdwijnen gletsjers in een alarmerend tempo. Dit tempo ligt al decennia lang hoger ligt dan het wereldwijde gemiddelde. Het Noord Patagonische ijsveld, met ongeveer een twintigtal gletsjers, verliest jaarlijks ongeveer 5,8 km³ aan volume. De snelle afkalving leidt tot gevaarlijke overstromingen [Volkskrant]

De gletsjers in de Himalaya zijn het waterreservoir van Azië, ze worden wel de watertorens van Azië genoemd. Tien van de meest belangrijke rivieren ter wereld, waaronder de Ganges, de Indus en de Mekong, worden gevoed door de gletsjers. Ongeveer 2 miljard mensen zijn afhankelijk van het water van deze rivieren. In de afgelopen jaren is de temperatuur in de Himalaya meer gestegen dan gemiddeld in de wereld. De gletsjers in de Himalaya zijn relatief vlak. Als de vorstgrens door opwarming maar iets omhoog kruipt gaat meteen een groot oppervlak smelten. Daardoor smelten de gletsjers in de Himalaya nu sneller dan ooit tevoren; tussen 2011 en 2020 verdwenen de gletsjers 65 procent sneller dan in vergelijking met het decennium daarvoor. De gletsjers nemen in omvang af, zowel in lengte als in dikte. De gletsjers kunnen aan het einde van de eeuw tot 80 procent van het huidige volume verliezen. De gletsjer op de berg Puncak Jaya, in Nieuw Guinea, op een hoogte van bijna 4900 meter, is de enige Indonesische gletsjer. De gletsjer verdwijnt gestaag door klimaatverandering. In de vorige eeuw was de gletsjer nog 13 km² groot, nu is hij gekrompen tot 0,23 km². Waarschijnlijk is de gletsjer in 2026 helemaal verdwenen [IPCC], [Weer on Line].

Gevolgen van het afnemen van gletsjers

Het verdwijnen van gletsjers heeft lokaal gevolgen voor de watervoorziening, voor de hoeveelheid neerslag, voor de landbouw, voor de elektriciteitsvoorziening, voor de natuur, en voor het toerisme. Het afnemen van gletsjers heeft tot gevolg dat er minder water achter stuwdammen kan worden opgeslagen voor drinkwater, irrigatie en het opwekken van elektriciteit. Door het afnemen of verdwijnen van de gletsjers komt de watervoorziening van steden in gevaar en is er minder water beschikbaar voor de flora en de fauna. De natuur en het milieu ter plaatse worden aangetast. Al het gesmolten sneeuw en ijs van gletsjers wordt als water afgevoerd naar zee en draagt daar bij aan de stijging van de zeespiegel. In Pakistan had in 2022, door extreem warm weer, te lijden onder een grote watersnoodramp, deels veroorzaakt door smeltende gletsjers in het Himalayagebergte. Sinds 1850 is de bijdrage van het afsmelten van gletsjers aan de zeewaterspiegelstijging naar schatting 90 millimeter [IPCC], [Volkskrant].

Het verdwijnen van gletsjers door klimaatverandering heeft wel een positief effect voor archeologen. Door het smelten van de gletsjers komen overal in Europa objecten, die duizenden jaren bevroren lagen in hun ijslagen, tevoorschijn; van mummies tot vliegtuigen. Het bekendste voorbeeld is de ijsmummie Otzi, afkomstig uit het stenentijdperk, die 5300 jaar geleden op het ijs omkwam. Verspreid over de Alpen werden de laatste jaren onder meer, houten voorwerpen met prehistorische inscripties, Romeinse schoennagels, een berkenbast pijlkoker, een boog, pijlpunten en -schachten, overblijfselen van erts- en kristalmijnen en textiel uit iedere denkbare periode gevonden. In Noorwegen kwamen onder andere een driebladige ijzeren pijlpunt uit de Vikingtijd en een paar houten ski's, met binding, uit de pre-Vikingtijd uit een ijsveld tevoorschijn [Volkskrant].

Vooruitzichten voor gletsjers

De gevolgen van de temperatuurstijging voor gletsjers zijn onderzocht voor alle gletsjers in de wereld. Gletsjers in de bergen zullen de komende decennia of eeuwen blijven smelten. Als de temperatuurstijging in 2100 onder de 1,5 graad Celsius blijft, zal naar verwachting aan het eind van deze eeuw bijna de helft van het ijsvolume van de gletsjers zijn verdwenen. Ligt de temperatuurstijging op rond de 2 graden dan zal 50 tot 60% van de gletsjers zijn gesmolten. Mocht de temperatuurstijging oplopen tot 4 graden vergeleken met pre-industriële tijden, dan verdwijnt 86 procent van alle 215.000 gletsjers op aarde. De inschatting is nu dat de opwarming 2,7 graad zal bedragen. In dat geval zullen vrijwel alle gletsjers in Centraal-Europa, West-Canada, de Verenigde Staten en Nieuw-Zeeland in 2100 zijn verdwenen [Volkskrant].

Dit heeft gevolgen voor de watervoorziening in de stroomgebieden van deze gletsjers. Deze gebieden hebben vaak nu al kampen met watertekorten. Door minder water voor irrigatie kan de voedselzekerheid van de mensen in deze gebieden in gevaar komen. Vooral de gletsjers in de Himalaya en de Hindo Kush zijn belangrijk voor de watervoorziening in hun stroomgebieden. Langs de Indus bijvoorbeeld wonen 230 miljoen mensen die voor water volledig afhankelijk zijn van het gesmolten gletsjerwater. Geschillen over de watervoorziening zijn aanleiding voor politieke spanningen tussen India en Pakistan. Aan de andere kant kunnen, door de temperatuurstijging en het snellere smelten van de gletsjers, in combinatie met heviger moessonregens door het opwarmen van de Indische Oceaan, overstromingen optreden. Dit gebeurde in 2022 in Pakistan en in 2013, 2017 en 2021 in India [IPCC], [Volkskrant].