Stijgende temperaturen en de gevolgen voor de mens

Maximum temperaturen overdag en 's nachts en de invloed op de mens

De maximum temperaturen overdag en 's nachts nemen toe. Dat is op zich geen groot probleem. Bij hittegolven echter blijven deze maxima een aantal dagen aan de hoge kant en blijven vooral de nachttemperaturen hoog. Een week lang hoge temperaturen is voor de mens erg belastend. Vooral de nachttemperaturen brengen de grootste risico's met zich mee met onder kwetsbare bevolkingsgroepen meer risico op sterfgevallen, onder andere door hartaanvallen. Zowel de frequentie, de maximum temperatuur en de lengte van hittegolven nemen toe, met name in Europa. Het toenemende aantal hittegolven zal leiden tot een hogere sterfte, vooral onder oudere mensen. In Europa worden nu allerlei hitteplannen in werking gesteld bij een hittegolf. Stierven er in 2003 nog tienduizenden mensen tijdens een hittegolf, in 2019 was dat gedaald tot enkele duizenden. Niettemin bleek, ondanks alle waarschuwingen, de zomer van 2022 met 62.000 sterfgevallen bijna net zo dodelijk als de ongeveer 70.000 Europeanen die overleden tijdens de hittegolf van 2003. Onlangs is becijferd dat wereldwijd 5 miljoen mensen sterven door extreme temperaturen, onder andere door hart- en vaatziekten. Hittegolven kunnen indirect ook een effect hebben op de menselijke gezondheid door een afnemende luchtkwaliteit, vooral in steden. Door de stijgende temperaturen dreigen grote delen van de wereld voor mensen onaangenaam of zelfs onleefbaar te worden [IPCC], [National Geographic], [Volkskrant].

Muggen, parasieten, bacteriën en virussen die gewoonlijk in de tropen vertoeven trekken noordwaarts waardoor ziekten zich naar het noorden verspreiden. Zo kan er binnen 20 jaar malaria en knokkelkoorts voorkomen in Nederland. Het westnijlvirus heeft zich in delen van Duitsland en Zuid-Europa gevestigd. Een grote uitbraak in 2018 in Zuid-Europa leidde tot ruim 1500 geregistreerde infecties en 180 doden. In Nederland was er in 2020 voor het eerst een kleine uitbraak [Volkskrant].

De warmte leidt ook tot een afnemende arbeidsproductiviteit. Vooral mensen die buiten werken, zoals in de bouw en de landbouw, worden getroffen door hittegolven. Daarnaast worden kinderen en daklozen het slachtoffer. In arme gebieden kunnen mensen zich niet wapenen tegen hittegolven. Onderzoek heeft uitgewezen dat de meeste mensen blijken te wonen in gebieden waar de gemiddelde temperatuur, of rond de 13 of rond de 27 graden ligt. Rond die temperaturen zijn de leefomstandigheden kennelijk het gunstigst. Bij hogere temperaturen dan gemiddeld 13 graden wordt het al gauw te droog. Temperaturen rond 27 graden zijn de gebieden met moessonregens. Als het veel warmer of kouder wordt groeien de landbouwgewassen minder goed, de bodem verdroogt en het vee krijgt het moeilijk. De opwarming van de aarde verdrijft veel mensen van hun plek, inmiddels zijn er dat al 600 miljoen. Bij de huidige opwarming woont aan het einde van deze eeuw al snel één op de drie wereldbewoners op een plek die niet meer optimaal is [Volkskrant], [IPCC].

Stijgende temperaturen, hittegolven en hun gevolgen wereldwijd

De lengte en frequentie van hittegolven zijn toegenomen in Europa. Ook Noord-Amerika, Azië en Australië ondervinden de gevolgen van hittegolven. Onderstaande tabellen geven een overzicht van de gevolgen van de hittegolven op de menselijke samenleving. Ook Nederland heeft de gevolgen van hittegolven aan den lijve ondervonden [Volkskrant].

In Portugal leidde in 2018 de hitte, de droogte, het gebrek aan bosbeheer en de monocultuur van eucalyptusbomen tot bosbranden. In 2019 heerste er een korte hittegolf in Europa, waarbij alle hitterecords werden verbroken. In Zuid-Frankrijk werd in juni 2019 de hoogste temperatuur ooit gemeten: 45,9 graden. Er woedden hevige branden die verschillende huizen en honderden hectaren natuur in de as legden. In Italië leidde de hitte, in combinatie met droogte, tot watertekorten. Een hittegolf in 2021, die meer dan een week duurde, teisterde in 2021 het zuidoosten van Europa (Griekenland, Turkije, Italië en Albanië), met temperaturen boven de 45 graden met veel bosbranden tot gevolg. In Zuid-Spanje heerste in 2022 de heftigste hittegolf voor half juni van de laatste afgelopen 20 jaar. Tijdens een hittegolf in grote delen van Europa, in 2022, brak de temperatuur record na record, met de vele bosbranden tot gevolg. Voor Zuid-Europa was dit de tweede hittegolf dit jaar. In Frankrijk stegen de temperaturen plaatselijk tot 43 ^oC. In het Verenigd Koninkrijk steeg de temperatuur naar 40,3^oC een record. Het openbaar vervoer ondervond veel hinder, met onder andere treinen die niet de reden. Er zijn ongeveer 62.000, overwegend oudere Europeanen, omgekomen door de hitte. Verreweg de meeste doden vielen in Zuid-Europa dat in 2022 werd geteisterd door de ene na de andere hittegolf. Spanje zuchtte in 2023 weken onder droogte en hitte. Buiten werken bij extreme hitte werd verboden. De oogsten dreigden te mislukken. Ook in de veehouderij dreigden grote verliezen: schapen en runderen hadden geen vers gras om te eten. Bij een hittegolf in Griekenland werden schaduwplekken gecreëerd bij de Akropolis om de toeristen te beschermen tegen de hitte. Ook gold er, in bepaalde regio's een verplichte werkonderbreking tussen twaalf en vijf uur in de middag [Volkskrant], [Weer on Line].

In de Verenigde Staten is Phoenix de heetste stad met meer dan 100 dagen van 38 ^oC of meer. Het is ook de stad met de meeste hittedoden; in 2020 waren dat er 207. De hitte en de droogte leiden ook tot bosbranden vooral in Californië. In 2021 heerste er een hittegolf in het westen van Canada met temperaturen tot bijna 50 graden. De hitte, de droogte en de krachtige wind leidde tot hevige bosbranden en kostte honderden mensen het leven. In 2021 heerste er ook een hittegolf in het noordwesten van Verenigde Staten. De hitte, de droogte en de krachtige wind leidde tot hevige bosbranden. In de Verenigde Staten heersten in 2022 meerdere hittegolven. In 28 staten gold, voor ruim 105 miljoen Amerikanen, een waarschuwing voor extreem weer. Zeker 85% van de bevolking beleefde temperaturen van boven de 32^oC. Door de hitte en de droogte wordt Salt Lake City bedreigd door gifwolken. Tijdens de hittegolf in 2023 in het zuiden van de Verenigde Staten werden ruim 80 miljoen Amerikanen getroffen. Bij Miami werd een watertemperatuur van 38,4 graden gemeten. Voor zwemmers is dat te warm om af te koelen en voor het koraal is dat levensbedreigend. In Phoenix kregen talloze mensen, tijdens een verzengende hittegolf, een zonnesteek of liepen brandwonden op door het gloeiend hete asfalt. De oppervlaktetemperatuur van asfalt kon oplopen tot 65 graden. De stad telde dit jaar 579 hitte gerelateerde sterfgevallen, 50% meer dan vorig jaar. In 2023 heerste er in Zuid Amerika in september een hittegolf met extreem hoge temperaturen. Het kwik steeg tot 40 graden en er ontstonden natuurbranden. Miljoenen mensen werden door de hitte geraakt. Er vielen zeker vier hitte gerelateerde doden, maar het werkelijke dodental door de hitte zal waarschijnlijk nooit worden vastgesteld [Volkskrant], [Weer on Line].

In 2015 heerste in India de ergste hittegolf van de afgelopen 20 jaar. De temperaturen overdag lagen meerdere dagen achter elkaar boven de 40 ^oC en reikten tot net onder de 50 ^oC. De hittegolf eiste meer dan 2500 levens. Volgens prognoses kan dat oplopen tot 1,5 miljoen per jaar aan het einde van de eeuw als de klimaatverandering zo doorgaat. De hittegolf in India in 2022 was de ergste hittegolf in 122 jaar. Vooral de allerarmsten, die op straat leven, hadden te lijden onder de hitte. De hitte leidde ook tot stroomuitval omdat elektriciteitscentrales de vraag naar elektriciteit niet bij konden benen. De hoge temperaturen hadden nadelige gevolgen voor de graanoogst; deze was lager. Een hevige hittegolf had delen van Azië in april/mei 2023 in zijn greep. In Noord- en Oost-India werden temperaturen tot 46 graden gemeten. Door de hitte overleden daar meer dan honderd mensen, velen als gevolg van een hitteberoerte, nadat zij uren in de brandende zon hadden gestaan. In verschillende delen in India werden scholen gesloten. Mensen werden geadviseerd om binnen te blijven. Bangladesh kampte later in het jaar met een grote uitbraak van dengue, knokkelkoorts. Er vielen meer dan 1000 doden. De uitbraak is verreweg de ergste in de geschiedenis van Bangladesh. De golf van besmettingen is te wijten aan de toename van het aantal muggen, wat op zijn beurt weer te wijten is aan klimaatverandering [Volkskrant], [Weer on Line].

De hittegolf in het zuiden van Australië in 2009 leidde tot bosbranden die 173 doden tot gevolg hadden, 7500 mensen op de vlucht joeg en meer dan 2000 gebouwen vernielden. In totaal vielen er, samen met de slachtoffers van de bosbranden, 300 doden. Van de tien heetste jaren in Australië vonden er acht plaats in de afgelopen dertien jaar. In 2019 bereikte de temperatuur in Australië een recordhoogte. De hitte en de droogte leidden tot enorme bosbranden die vroeg in de november begonnen en aanhielden aan tot begin februari 2020. Het waren de ergste bosbranden in de geschiedenis van Australië. Zowel in maart, september en december 2023 was het uitzonderlijk warm in Australië. De Australische regering vreest dat de kosten door de opwarming van de aarde alleen maar hoger op te lopen. Toekomstige oogsten worden bedreigd, de uitgaven voor de bestrijding van natuurrampen stijgen sterk [Volkskrant], [Weer on Line].

Stijgende temperaturen en invloed op de economie

Wijngaarden

De stijgende temperaturen en de droogte leidden in Spanje tot een afname van wijngaarden. Deze worden gesloten of verplaatsen zich meer naar het noorden, waar het minder warm en minder droog is. De landen rond de Middellandse zee, Spanje, Frankrijk, Italië en Griekenland, kunnen hun wijnbouw in de toekomst waarschijnlijk alleen behouden als druivenrassen worden verbouwd die beter bestand zijn tegen warmte en droogte [Volkskrant].

Toerisme

De stijgende temperaturen hebben ook consequenties voor de toeristenindustrie; door hoge temperaturen en bosbranden kunnen toeristen de regio's rond de Middellandse zee gaan mijden [Volkskrant].

Wintersport

Klimaatverandering zal enorme gevolgen hebben voor het Europese skitoerisme voorspellen onderzoekers. Bij een opwarming van de aarde van 2 graden boven het pre-industriële niveau is er volgens de onderzoekers een groot risico op een tekort aan sneeuw bij ongeveer de helft van de skigebieden in 28 Europese landen. Als er steeds meer pogingen worden ondernomen om het skitoerisme gaande te houden met behulp van kunstsneeuw, zal dit de vraag naar water en energie verhogen, wat leidt tot meer CO2₂-emissies. Dit versnelt de klimaatverandering. De kunstsneeuw kan bovendien alleen worden geproduceerd bij voldoende lage temperaturen. De omvang en het aantal Europese skigebieden zullen naar verwachting afnemen als gevolg van afnemende sneeuwbedekking in de meeste berggebieden. Voor veel getroffen berggebieden kan een overstap naar andere vormen van toerisme daarom zowel economisch als milieutechnisch zinvoller zijn [Weer on Line].

In Spanje bestaat de vrees dat skipistes tot 2 km hoogte niet overeind te houden zijn, de lager gelegen skigebieden dreigen te moeten sluiten. De economie in de Alpen is nauw verweven met de wintersport. Veel ski-oorden kampen met een tekort aan natuurlijke sneeuw, wat ten koste gaat van het toerisme. Er worden maatregelen genomen om de sneeuw te behouden. Niettemin zal het skiseizoen op den duur, door de temperatuurstijging, weken korter gaan duren. Zelfs als de opwarming beperkt wordt, zal het sneeuwdek in de Alpen aan het einde van deze eeuw met de helft zijn afgenomen of soms zelfs helemaal zijn verdwenen. De economie en de samenleving van regio's in de Alpen, die sterk afhangen van wintersport, zullen nadelen ondervinden van de temperatuurstijging [Volkskrant]

Wereldwijd wordt er een aanzienlijke toename verwacht van skigebieden die aan het eind van de eeuw volledig sneeuwvrij zullen zijn. Bij een hoge uitstoot van broeikasgassen zal 30% van de huidige wintersportgebieden tegen het eind van de eeuw sneeuwvrij zijn en bij nog eens 20% zal het aantal dagen met sneeuw halveren. In de Europese wintersportgebieden zal het aantal dagen met sneeuwbedekking met gemiddeld 42% afnemen tot onder de 150 dagen. Bij een streng klimaatbeleid kan dat beperkt blijven tot 180 dagen, nog steeds ruim een maand minder dan het gemiddelde van 220 dagen aan het eind van de vorige eeuw [Weer on Line].

Oogsten en bosbranden in Australië

In Australië gaat klimaatverandering veel geld kosten. De Australische regering waarschuwde in 2023 dat de opwarming van de aarde toekomstige oogsten bedreigt. De oogstopbrengst kan tegen 2063 maar liefst 4 procent lager uitkomen als er geen actie wordt ondernomen om klimaatverandering tegen te gaan. Jaarlijks kunnen de kosten dan oplopen tot 1,8 miljard Australische dollar (ruim 1 miljard euro). Daarnaast gaan de uitgaven voor de bestrijding van natuurrampen al jarenlang sterk omhoog. De enorme bosbranden van 2019 en 2020 en de overstromingen van oktober 2022 kostten de Australische economie ieder ongeveer 1,5 miljard dollar. In 2022 heeft de regering ongeveer 2,5 miljard dollar moeten uitgeven aan herstelwerkzaamheden. Dat was ruim zeven keer zoveel als er in 2017 en 2018 werd uitgegeven [Volkskrant], [Weer on Line].

De verwachting voor de komende jaren

Als de uitstoot van broeikasgassen niet tegengegaan wordt is de verwachting dat hittegolven meer zullen voorkomen, vooral rond de Sahara, in Rusland, in Centraal-Europa, in delen van Azië, in het zuiden van Australië en in het westen van Canada en Alaska met duizenden slachtoffers als gevolg. Extreme hitte en droogte kunnen delen van de wereld zelfs onleefbaar maken. Een positief effect is dat het sterftecijfer door te lage temperaturen afneemt. Maar dit effect is minder sterk dan de hogere sterfte door hogere temperaturen [IPCC], [Volkskrant].