Extreme droogte en de invloed op de menselijke samenleving

Hogere temperaturen en extreme droogte

De hogere temperaturen op aarde gaan vaak gepaard met perioden van droogte, met nadelige gevolgen voor de menselijke samenleving. Hittegolven en bosbranden leiden tot hogere sterftecijfers. Problemen met droogte spelen in de grote steden in het noordwesten van India en het noordoosten van China. Perioden met hittegolven en grote droogte hebben grote invloed op de landbouw en de natuur. Bij droogte neemt de beschikbaarheid van water, voor gebruik als drinkwater en voor irrigatie in de landbouw, af; oogsten mislukken en vee sterft. Het gevolg is voedselschaarste en ondervoeding, wat leidt tot hogere sterftecijfers. In perioden van grote droogte kan de watervoorziening aan bevolkingscentra in gevaar komen. Ook de kwaliteit van het drinkwater wordt bedreigd omdat de invloed van lozingen op het oppervlaktewater, door de lagere wateraanvoer, sterker wordt. De productie van hernieuwbare elektriciteit, opgewekt met waterkrachtcentrales, neemt ook af door het lage waterpeil in stuwmeren. Veel belangrijke meren vallen droog met ernstige gevolgen voor de bevolking rond deze meren. De drinkwatervoorziening loopt gevaar, de visvangst loopt terug en de landbouw wordt bemoeilijkt door de afnemende hoeveelheid water voor irrigatie. Een gevolg is dat de bevolking wegtrekt van de opdrogende meren en daarmee deel uit gaan maken van de groeiende stroom klimaatvluchtelingen [IPCC], [National Geographic].

De toerismesector in hete regio's kan onder druk komen te staan omdat toeristen deze regio's kunnen gaan mijden. De stijgende bosbrandfrequentie in het Middellandse Zeegebied wordt voor een deel toegeschreven aan de langere en drogere zomers daar en doet het toerisme geen goed. Het jaar 2007 was wat dat betreft rampzalig. In Italië en Griekenland vielen meer dan 64 doden bij hevige bosbranden. De toeristische sector kreeg in 2021 in Griekenland een klap omdat duizenden toeristen gebieden met bosbranden verlieten. Het klimaat in de Middellandse Zee warmt anderhalf keer sneller op dan gemiddeld waardoor een temperatuur van ongeveer 50 ^oC, later deze eeuw, geen uitzondering meer zal zijn. Ook de wintersport ondervindt de gevolgen van droogte en hoge temperaturen. In de winter worden skigebieden minder aantrekkelijk door het uitblijven van sneeuw. Het gevolg is economische schade in de traditionele toeristengebieden in zuidelijk Europa. De toeristenindustrie aan rivieren, meren en kusten kan schade ondervinden door explosieve algengroei bij extreme hitte [Volkskrant], [IPCC], [National Geographic].

Droogte wereldwijd en de gevolgen voor de menselijke samenleving

Onderstaande tabellen geven een overzicht van de droogteperioden die, de laatste jaren, diverse werelddelen hebben getroffen en wat de gevolgen van de droogten waren voor de mensen die door de droogte werden getroffen. Ook in Nederland komen lange perioden van weinig regenval voor, met schadelijke gevolgen voor de bebouwing, de scheepvaart, de landbouw en de natuur.

Droogte die gepaard gaat met hittegolven leidt vaak tot bosbranden met doden en zware economische schade tot gevolg. De landbouwopbrengsten in zuidelijk Europa nemen af als gevolg van hogere temperaturen en langere droge perioden. In Spanje leiden de stijgende temperaturen en de droogte tot een afname van wijngaarden. Wijngaarden verplaatsen zich meer naar het noorden waar het minder warm en minder droog is. De droogte in 2012 in Spanje leidde tot hevige bosbranden, stuwmeren vielen droog met nadelige gevolgen voor de elektriciteitsvoorziening en de landbouw. In 2017 trad rond het Middellandse zeegebied de ergste droogte op sinds tweehonderd jaar. De droge zomer van 2018, in midden Europa, had lage waterstanden in de rivieren tot gevolg. De scheepvaart ondervond ernstige hinder van de droogte. Een hittegolf, die meer dan een week duurde, teisterde in 2021 het zuidoosten van Europa met temperaturen boven de 45 graden. In Griekenland heerste de langste hittegolf sinds de jaren tachtig, het was 45 ^oC overdag 30 ^oC in de nacht, bosbranden bedreigde Athene. Duizenden hectaren bos werden door bosbranden vernietigd. De toeristische sector kreeg ook een klap omdat toeristen gebieden met bosbranden verlieten. Duizenden bijenkorven werden door bosbranden verwoest. De bijen haalden hun honing uit pijnbomenbossen, die ook waren verbrand. De bijenkorfhouders overwegen om hun bijenkorven naar het noorden te verplaatsen. Ze zouden dan tot de eerste klimaatvluchtelingen van Europa horen. In Turkije ontstonden, meer dan tweehonderd bosbranden, aangewakkerd door de harde wind. Duizenden mensen werden geëvacueerd, dorpen en kuuroorden werden ontruimd, duizenden woningen werden verwoest. In heel Europa was het in 2022 uitzonderlijk droog, ook in Nederland. Door de droogte woedde er in heel Europa veel bosbranden. De droogte had economische gevolgen. Door de lage waterstand in de rivieren konden schepen minder vracht vervoeren. In Duitsland stond het water in de rivieren zo laag dat schepen nog maar met halve ladingen steenkool konden varen. Nabij Koblenz was de Rijn onbevaarbaar omdat het waterpeil lager was dan 40 cm. Aan de binnenvaart op de Duitse Rijn wordt jaarlijks ongeveer 80 miljard euro verdiend, honderden miljoenen tonnen vracht worden over de Rijn vervoerd. Hoe lager het water, hoe lichter de schepen beladen moeten worden om niet vast te lopen op de bodem. Door de lagere belading moeten de schepen vaker varen en loopt de vrachtprijs op. Door de problemen met de steenkoolaanvoer werd de stroomproductie van twee kolencentrales verminderd. In Frankrijk leidde hitte en droogte tot problemen bij kerncentrales die maar een beperkte hoeveelheid water uit rivieren konden gebruiken om hun reactoren te koelen. In het zuidwesten van Frankrijk werden tienduizenden inwoners en vakantiegangers geëvacueerd, 17 huizen werden verwoest, vijf campings werden totaal vernietigd. Ook rond Bordeaux woedden hevige bosbranden; 36.600 mensen werden geëvacueerd. Er heerste een extreme droogte en een verzengende hitte in het noorden van Italië. De Italiaanse rivier de Po was bijna helemaal opgedroogd. De lage waterstand had gevolgen voor het drinkwaterverbruik, de landbouw en de flora en fauna. De boeren op de Povlakte hebben in 2022 minstens 6 miljard euro verloren door de droogte. De tuin water geven of een auto wassen met drinkwater werd niet meer toegestaan. Door de lagere elektriciteitsproductie met kern- en waterkrachtcentrales stegen de prijzen voor elektriciteit, vooral in Frankrijk en Italië. Ook het toerisme leed onder de lage waterstanden. In Spanje kwam een brandweerman om bij het bestrijden van bosbranden. In Portugal woedden 10 grote branden, honderden inwoners moesten woning verlaten en er viel een dode, een brandbestrijder kwam om. In Griekenland moesten vakantiegangers en bewoners geëvacueerd worden, twee brandbestrijders kwamen om. Door aanhoudende droogte zagen meer dan 200 Roemeense steden dorpen zich genoodzaakt de waterconsumptie te beperken. In Noorwegen was de waterstand in stuwmeren laag waardoor de waterkrachtcentrales minder stroom konden produceren. In het begin van 2023 zette de droogte in het noorden van Italië zich door. In de Italiaanse Alpen viel 60% minder sneeuw dan normaal. Een deel van de waterkrachtcentrales werd buiten bedrijf gesteld waardoor er fossiele brandstoffen moesten worden verstookt om elektriciteit op te wekken. Het watertekort bereikte in begin juli een historisch dieptepunt. Spanje zuchtte in 2023 weken onder droogte en hitte. Buiten werken bij extreme hitte werd verboden. De oogsten dreigden te mislukken. Onder andere de oogst van olijven viel tegen: produceerde Spanje in 2022 bijna 1500 kton olijfolie, in 2023 was dat nog maar 666 kton. Ook in de veehouderij dreigden grote verliezen: schapen en runderen hadden geen vers gras om te eten. Vanwege de droogte had de Catalaanse regionale regering het watergebruik in het gebied voor het wassen van auto's en het besproeien van tuinen aan strikte banden gelegd. Ook werd het industriële waterverbruik met 15 procent verlaagd. In het zuiden van Frankrijk werden, uit voorzorg, driehonderd mensen geëvacueerd vanwege een bosbrand. In Zuid-Frankrijk is de verkoop van bovengrondse zwembaden verboden, het is ook verboden om een zwembad te vullen, de auto te wassen en de tuin te besproeien. Dit om problemen met de drinkwatervoorziening te voorkomen. Door de bosbranden in Griekenland, onder andere op de eilanden Rhodos, Corfu en Evia, moesten 20.000 personen, merendeels vakantiegangers, worden geëvacueerd. Woningen, boerderijen en fabrieken werden in de as gelegd. Vanaf begin 2024 mag in Spanje in Catalonië, door de aanhoudende droogte, nog maar 200 liter water per inwoner per dag worden gebruikt. Dat gaat gelden voor de ongeveer 6 miljoen inwoners, waaronder de bevolking van Barcelona. Boeren moeten op het land zelfs 80 procent minder water gaan gebruiken. Er worden miljarden uitgetrokken om de regio minder afhankelijk te maken van regen. Zo wordt geïnvesteerd in ontziltingsinstallaties, waar zoet water wordt gewonnen uit ondrinkbaar zout water [Weer on Line], [Volkskrant].

Grote delen van Zuid- en West-Europa hebben in 2023 te maken hebben met droogte als gevolg van een uitzonderlijk droge en warme winter 2022/2023. Een droge winter na een droog jaar betekent dat waterbuffers nog onvoldoende gevuld zijn. Daarmee groeien de zorgen over de watervoorziening en de productie van waterkracht. De verminderde hoeveelheid sneeuw, die in de Alpen ligt, heeft als gevolg dat er minder smeltwater zal bijdragen aan de watervoorzieningen en de waterstanden in de rivieren. De lage waterstanden hebben directe gevolgen voor de landbouw, ecosystemen en de energievoorziening [Volkskrant].

In noordelijk Afrika (van Nigeria tot Jemen) worden miljoenen mensen met hongersnood bedreigd door extreme droogte. Het Tsjaadmeer is in de afgelopen veertig jaar vrijwel verdwenen. Door het gebrek aan water sterft het vee, mislukken oogsten en vertrekken mensen naar de stad of naar vluchtelingenkampen. In Somaliland bijvoorbeeld heeft het de afgelopen 3 jaar niet meer geregend. Het gevolg is dat 80% van het vee is gestorven. In Zuid Afrika stonden begin 2018 de stuwmeren rond Kaapstad, die dienen voor de watervoorziening aan de stad, vrijwel droog na drie droge winters op een rij. Het werd verboden om auto's te wassen en het gazon te sproeien, boeren moesten hun waterverbruik met 60% reduceren, per persoon mocht maar 50 liter water per dag worden gebruikt. Madagaskar leidt onder de grootste droogte sinds 40 jaar. Regens zijn al drie jaar uitgebleven, sprinkhanen eten de schamele oogsten op, vee is doodgegaan en de grond van onbeplante akkers wordt weggeblazen, met stofstormen tot gevolg. Veel rivieren en waterbronnen zijn permanent opgedroogd. De droogte is niet zozeer een gevolg van klimaatverandering maar van een combinatie van natuurlijke klimaatvariabiliteit en armoede. De droogte in de hoorn van Afrika duurde in 2022 voort en houdt de landen al twee jaar in hun greep. Het vee is bijna allemaal gestorven. De droogte is de ergste in 40 jaar. Het aantal mensen in Ethiopië, Kenia en Somalië dat met hongersnood wordt bedreigd, is toegenomen tot 23 miljoen. De onzekere voedselsituatie als gevolg van de corona pandemie wordt verergerd door de droogte [Volkskrant].

In Iran heerst de laatste zeven jaren een extreme droogte. Rivieren en meren zijn opgedroogd, woestijnvorming is in volle gang en landbouwgrond wordt onvruchtbaar. Meer dan 15% van de pistachenotenbomen in de provincie Kerman is inmiddels afgestorven. Protesten tegen het watertekort worden door de autoriteiten met geweld neergeslagen en hebben aan minstens acht mensen het leven gekost. Het Midden Oosten (Koeweit, Irak, Syrië Irak, en Iran) werd in 2022 geteisterd door hevige zandstormen. Het openbare leven kwam dan telkens stil te liggen. Het vliegverkeer werd stilgelegd en scholen en overheidsgebouwen werden gesloten, ziekenhuizen stromen vol met patiënten met astma en ademhalingsproblemen. Grote delen van een moerasgebied in zuidelijk Irak waren in 2022 opgedroogd. Er kon niet meer gevist worden en het vee kon niet meer drinken. Met de oprukkende de woestijn verliezen waterbuffels hun leefomgeving is. Honderden buffels zijn vastgelopen in de modder en gestorven. Zeker 46% van de rivieren is tot op de bodem uitgedroogd. De zandstormen verergeren het probleem. De mensen verlaten het gebied en trekken naar de stad [Volkskrant].

In het zuidwesten van de Verenigde Staten is het in de laatste 12 eeuwen niet zo droog geweest als in de afgelopen vier jaar. De bevolking staat onder druk om zuiniger met water om te gaan. De Colorado rivier kan nog nauwelijks aan de watervraag voldoen. Californië wordt vanaf 2014, elk jaar geteisterd door hevige bosbranden. De bosbranden in 2018 waren de meest schadelijke in de geschiedenis van de staat. Bijna 14.000 huizen werden verwoest en duizenden andere gebouwen waaronder bedrijfspanden. De bosbranden richtte voor ongeveer 17 miljard dollar aan schade aan. In 2020 breidden de bosbranden zich uit van Californië tot de staten Oregon en Washington. Er woedden honderden branden, een gebied tenminste zo groot als driekwart van Nederland (twee miljoen hectare) werd in de as gelegd. Dertigduizend brandweerlieden waren betrokken bij de bestrijding van het vuur. Er vielen meer dan dertig doden, 500.000 mensen werden geëvacueerd. Ook in 2021 woeden er hevige bosbranden in Californië en Oregon. Een groot aantal branden werd veroorzaakt door blikseminslagen. De bosbranden in 2021 waren de grootste in de geschiedenis van de staat Californië, meer dan 312.000 hectare werd in de as gelegd. In Oregon liepen, tijdens twee hittegolven, de temperaturen op tot 47 graden, meer dan honderd mensen kwamen om door de hitte. In 2021 heerste er een hittegolf in het westen van Canada met temperaturen tot bijna 50 graden. Het dorp Lytton werd bijna geheel verwoest door de bosbranden. De extreme situatie in Canada, waar de warmterecords drie dagen achtereen werden verbroken, werd niet door de weermodellen voorspeld, niemand had dit zien aankomen. Het grote zoutmeer bij Salt Lake City in de Verenigde Staten droogt op, in 2022 is twee derde van het water verdampt. Het droge sediment wat achterblijft bevat hoge concentraties arsenicum, koper, kwik en zirkonium. Dit sediment wordt nu als gifwolken de stad ingeblazen. Klimaatverandering zorgt ook nog eens voor hevige stormen. Die verspreiden het gif steeds verder, met hart en vaatziekten, longaandoeningen en kanker tot gevolg. Dit speelt ook rond andere meren in de Verenigde Staten. Daar blijven langs de oevers slechts spookdorpen achter nadat deze dorpen moesten worden ontruimd. In Lake Mead stond het water abnormaal laag. De watervoorziening van meer dan 25 miljoen Amerikanen werd bedreigd. De waterkrachtcentrales bij het stuwmeer leverden minder elektriciteit. Ook het toerisme nam af waardoor inkomsten worden gemist. Doordat het waterpeil zo laag staat kwamen er tenminste vier lijken tevoorschijn die daar rond de jaren negentig werden gedumpt. De rook van bosbranden die in 2023 woedden in Nova Scotia in Canada verspreidde zich naar de Verenigde Staten. Meer dan 30.00 mensen werden geëvacueerd vanwege de bosbranden. De branden hebben meerdere gebouwen verwoest. Door de rookontwikkeling van de bosbranden was de luchtkwaliteit in delen van het noordoosten van de Verenigde Staten en in het oosten van Canada zeer slecht. De concentratie fijnstof in de lucht bereikte op sommige plaatsen een alarmerend hoog niveau van 150 μg/m³ aan fijnstof in de lucht. Dat ligt aanzienlijk boven de blootstellingsaanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie. Dit niveau is zeer ongezond en kan gezondheidsproblemen zoals astma en bronchitis veroorzaken. Door de rookontwikkeling werden scholen gesloten, vluchten werden vertraagd en mensen werd aangeraden om thuis te werken. Door de enorme bosbranden op Hawaï. Op het eiland Maui zijn meer dan 100 mensen door de branden overleden, meer dan 100.000 mensen moesten worden geëvacueerd. De historische badplaats Lahaina werd vrijwel volledig verwoest. In Brazilië vielen, door uitzonderlijke droogte en hitte, in het westelijk deel van het Amazone regenwoud sommige rivieren bijna droog. Daardoor werden dorpen geïsoleerd omdat het vervoer alleen plaatsvindt over de rivieren. Door de lage waterstanden warmden de rivieren sterk op, tot wel 39 graden, waardoor veel vissen stierven [Weer on Line], [Volkskrant].

Indonesië leed in 2015 aan een ernstige droogte. Rijstoogsten mislukten en het water in stuwmeren, voor elektriciteitsopwekking met waterkracht en voor irrigatie, stonden alarmerend laag. In 2019 waren de bosbranden in Siberië groter dan normaal doordat de temperatuur daar gemiddeld acht graden hoger dan normaal was. Inwoners van de getroffen gebieden hadden ademhalingsproblemen door de hevige rookontwikkeling. Ook in 2021 woedden er hevige bosbranden in Siberië. De bosbranden nemen de laatste jaren toe en de temperatuur steeg naar meer dan 10 graden boven normaal. In grote delen van China was het in 2022 uitzonderlijk droog. Sommige delen van de rivier de Yangtze stonden nagenoeg droog, de bassins van zijn viskwekerijen in de buurt stonden ook droog. De droogte vormde een serieuze bedreiging voor de herfstoogst van onder andere rijst, mais en pepers. In India wordt een slechte oogst van rijst verwacht. Dit wordt veroorzaakt door zowel droogte als verwoestende moessonregens. De regering stelde een export verbod in op witte rijst. Deze weersomstandigheden zijn een gevolg van klimaatverandering en ze zijn extremer dan wetenschappers hadden voorspeld. De prijs van rijst stijgt [Volkskrant].

De maanden van oktober 2012 tot en met september 2013 waren in Australië de warmste maanden ooit gemeten. De bosbranden in 2014 waren de ergste in 30 jaar maar werden overtroffen door de bosbranden in 2019. Deze werden veroorzaakt door langdurige droogte, veel wind en uitzonderlijk hoge temperaturen. Aan het begin van de zomer, in november 2019, woedde er al meer dan 120 ernstige, oncontroleerbare, bosbranden, bij temperaturen boven de 40 ^oC. In december 2019 woedden er meer dan 200 grote branden. Er kwamen tientallen mensen in de vlammen om en er was veel schade. Tienduizenden Australiërs zaten zonder elektriciteit. De rookontwikkeling was zo hevig dat het overdag donker werd. De stad Sydney had weken last van de rook van de bosbranden. Activiteiten in de open lucht werden zoveel mogelijk afgelast. Twaalf miljoen hectare bos werd verwoest. Tenminste 8000 koala's kwamen om het leven, daarnaast honderden miljoenen andere wilde dieren zoals zoogdieren, vogels en reptielen; insecten en andere kleine dieren niet meegerekend. De bosbranden hielden aan tot begin februari 2020, toen vielen er zware regenbuien die de branden grotendeels doofden. In 2023 viel de tarweoogst, door droogte, ruim een derde lager uit dan het vorige seizoen. Ook de oogst van gerst viel hard terug en was ruim een tiende lager dan gemiddeld [Volkskrant], [Weer on Line].

Oorlog in Syrië

Onderzoekers hebben vastgesteld dat droogte als gevolg van klimaatverandering heeft bijgedragen aan het ontstaan van de oorlog in Syrië. Het is een van de invloeden die tot de oorlog leidde, andere zijn de sterke bevolkingsgroei, te kort schietend waterbeheer en de onvrede onder de bevolking. Sinds 1900 is de temperatuur in de landbouwgebieden in Syrië met 1,0 tot 1,2 graden gestegen en is de neerslaghoeveelheid met 10 procent afgenomen. Tussen 2007 en 2010 leidde dit tot een ernstige droge periode waardoor oogsten mislukten. Werkeloze boeren trokken naar de steden. De armoede, de werkeloosheid en de overbevolking in de steden voedden de onrust die uiteindelijk leidde tot de opstand tegen het bewind in Syrië. Dit was het begin van een oorlog die nog steeds voortduurt [Volkskrant].

Onlusten in Nigeria

In Nigeria zijn gewapende onlusten ontstaan tussen islamitische herders en christelijke boeren. In het noorden van Nigeria zijn door de droogte een groot deel van de velden, waar de herders hun vee lieten grazen, in woestijn veranderd. De herders trekken noodgedwongen naar het zuiden waar ze stuiten op christelijke boeren. Daar lopen de etnische en religieuze spanningen op met als resultaat gewapende conflicten waarbij tientallen doden vielen. In 2018 zijn honderdduizend mensen zijn op de vlucht geslagen voor het geweld [Volkskrant].

De verwachting voor de komende jaren

Met toenemende opwarming van de aarde worden de stijging van de frequentie en de intensiteit van droogten groter. Elke extra 0,5^oC opwarming van de aarde veroorzaakt bijvoorbeeld duidelijk waarneembare toename aan droogten in bepaalde regio's. Dat betekent dat er slachtoffers zullen blijven vallen als gevolg van perioden met droogte en de bosbranden die daarbij kunnen ontstaan [IPCC].