Adaptatie

Adaptatie wereldwijd

Het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen alleen voldoet niet meer. Er zijn aanpassingen nodig om de gevolgen van een opwarmende aarde op te vangen, adaptatie. Vooral in grote steden wordt een toenemend aantal mensen blootgesteld aan temperaturen die boven de grens liggen die mensen aan kunnen. Dergelijke leefomstandigheden veroorzaken nu al een half miljoen doden per jaar. De Climate Adaptation Summit, gehouden in Den Haag in januari 2021, was de eerste wereldtop die helemaal gewijd was aan adaptatie. Het gaat daarbij vooral over financiële steun aan arme landen. Arme landen dragen nauwelijks bij aan de opwarming van de aarde, maar ondervinden wel in grote mate de gevolgen daarvan in de vorm van stormen, zware regenval, overstromingen, langdurige droogte en een stijging van de zeespiegel [Volkskrant].

Meer dan de helft van de wereldbevolking leeft in een stad, tegen 2050 is dat aantal waarschijnlijk gegroeid tot 70%. Steden zijn hitte-eilanden, 30% van de wereldbevolking zal aan het eind van deze eeuw niet meer binnen een veilige temperatuurgrens leven, als het huidige klimaatbeleid van kracht blijft. Bomen bieden een mogelijke oplossing voor dit probleem. Onderzoek laat zien dat bomen de temperatuur van steden met minstens 12 graden kunnen verlagen. Bovendien blijkt het plaatsen van stadsbossen binnen een kilometer van woongebieden de effectiefste manier om, het dodental gerelateerd aan hitte, omlaag te brengen. Een andere oplossing zijn groene daken, daken bedekt met planten. Deze kunnen de temperatuur in de omgeving met ongeveer 1 graad verlagen en het energiegebruik, dat gepaard gaat met het koelen van de gebouwen, terugdringen met 8 procent. Ook het wit schilderen van daken of ze bedekken met materialen met een lichte kleur, zoals bijvoorbeeld grind, helpt, omdat die daken het zonlicht terugkaatsen. Een verkoelend dak kan de temperatuur in een huis zonder airco met meer dan 3 graden laten dalen. Een huis met een airco en een verkoelend dak gebruikt ongeveer 11 tot 27 procent minder koelenergie om tot een comfortabele temperatuur te komen [New Scientist].

Aanpassingen in Nederland

Vergroening van de gebouwde omgeving

Gemeenten in Nederland nemen maatregelen om de gevolgen van klimaatverandering te verzachten. In Nederland werden er in 2021 ongeveer anderhalf miljoen tegels verwijderd en vervangen door beplanting. Een voorbeeld hiervan is Leiden, hier werd in een woonwijk de straatinrichting aangepast aan klimaatverandering. Er werden bomen geplant die voor verkoeling moeten zorgen. Waar eerst tegels lagen, liggen nu perkjes met groen. De perkjes vangen het regenwater op. Er zitten kieren in de bestrating waardoor de regen gemakkelijker in de grond kan zakken. Hierdoor moet de kans op wateroverlast afnemen. Via een drainagebuis kan teveel water worden afgevoerd, in droge omstandigheden kan de buis worden gebruikt om de grond van vocht voorzien. Bij Nationaal Kampioenschap Tegelwippen strijden gemeentes tegen elkaar om het kampioenschap. In 2022 werden er, tijdens het kampioenschap, in totaal ongeveer 2,8 miljoen tegels ofwel er werd 250.000 m² aan steenoppervlak verwijderd en door groen vervangen. In 2023 werden er ruim 4,5 miljoen tuintegels gewipt [Volkskrant].

Maatregelen in de waterhuishouding

De 21 waterschappen in Nederland zijn bezig met zogenoemde klimaatrobuuste maatregelen. Jarenlang was het adagium van het waterbeleid; het snel afvoeren van het water naar zee. Het resultaat is dat bijvoorbeeld het grondwaterpeil in Noord-Brabant en Limburg nu extreem laag staat. Deze lage grondwaterstand is funest voor de natuur en de biodiversiteit. Er wordt nu omgeschakeld naar een systeem dat het water, waar mogelijk, beter kan vasthouden en dat het water, indien noodzakelijk, kan afvoeren. In kleine rivieren verhogen de waterschappen de waterstand met overlaten en verstelbare kleppen, die het water alleen bij een hoogwaterpeil doorlaten. Overal in Nederland zijn waterbergingen en waterbuffers aangelegd om overtollig water op te vangen. In november 2022 maakte het kabinet bekend het grondwaterpeil in delen van Nederland te willen verhogen. Rijkswaterstaat heeft besloten om het waterpeil van het IJsselmeer met 5 cm te verhogen. Steeds meer steden leggen op grote schaal waterbuffers aan. Oorspronkelijk waren die bedoeld om het riool te ontlasten bij hevige regenval, nu kiezen steden ervoor het opgeslagen water te filtreren en opnieuw te gebruiken. In Rotterdam bijvoorbeeld ligt sinds 2018 een waterbuffer van 1,4 miljoen liter. Ook Enschede hoort tot de steden die al jaren bezig zijn om de klimaatkwetsbaarheid te verminderen. Zeven van de vele dichtgegooide beken zijn weer in hun oorspronkelijke staat teruggebracht om water af te kunnen voeren. Op tal van plaatsen zijn stenen vervangen door groen en zijn wadi's aangelegd. Toch was dit allemaal niet genoeg gezien de gevolgen van de extreme regenval in 2024 [Volkskrant].

De zeespiegelstijging, hoge rivierafvoeren en extreme regenval vormen een ernstige bedreiging voor het lage Nederland. Er worden plannen ontwikkeld om de kust te versterken. Zeeland krijgt daarin een 900 vierkante kilometer groot waterbekken om, bij extreem hoog water, het water van de Rijn en de Maas te kunnen opvangen. Het Haringvliet wordt de hoofdafvoer van rivierwater, de Grevelingen en de Oosterschelde worden ingezet als primaire berging van water, net als het IJsselmeer. De Nieuwe Waterweg wordt afgesloten om de Drechtsteden te beschermen en verdere verzilting tegen te gaan. Zuid- en Noord-Holland krijgen een hoge duinwal en een brede zandstrook op de huidige kustlijn. De zeedijken in noordoost Nederland worden versterkt [Volkskrant]

Stand van zaken aanpassingen

Ondanks al deze maatregelen kan Nederland de gevolgen van klimaatverandering nauwelijks bijbenen. Sinds 1900 is ons land gemiddeld 2,3 graden opgewarmd. Er moeten vergaande beslissingen worden genomen waar er nog gebouwd kan worden. Door droogte telt ons land 425.000 panden die door de lage grondwaterstand verzakken of lijden onder paalrot. Archeologische bodemschatten dreigen te vergaan. 62% van de rivierendijken voldoen niet meer aan de strenge normen die in 2050 ingaan [Volkskrant].

Aanpassingen in Europa

Het watertekort in Italië bereikte in juli 2023 een historisch dieptepunt bereikt. Droogteperiodes komen steeds vaker voor in Italië, onderzoekers zien een stijgende trend in de afgelopen 70 jaar. Er worden nu meer bekkens aangelegd om regenwater op te vangen. De landbouw wordt gestimuleerd om om te schakelen naar gewassen die minder water vragen. Daarnaast moeten grote lekkages in het waternet worden hersteld en dammen worden gerepareerd. Verouderde infrastructuur en lekkende leidingen zorgen ervoor dat veel kostbaar water verdwijnt voordat het de kraan bereikt [Volkskrant].

Aanpassingen in Azië

De supercycloon Amphan, die in 2020 Bangladesh trof, was de heftigste orkaan in 20 jaar, met windsnelheden van 185 km/h. Straten veranderden in rivieren, bomen raakten ontworteld en een stortvloed van 10 m hoog sloeg over het laagland. In 1991 vielen er 140.000 doden bij een vergelijkbare cycloon, in 2020 'slechts' 20, dankzij orkaanwaarschuwingen, stormschuilplaatsen, goed geplaatste kustwerken en drijvende boerderijen. In tropische regio's (bijvoorbeeld Vietnam, India, Djibouti en Brazilië) wordt de kustverdediging versterkt door verlies aan mangrovebossen tegen te gaan of mangrovebossen aan te planten [Volkskrant].

Delen van Java staan regelmatig onder water door het stijgen van de zeewaterspiegel en door het dalen van de bodem. Dat laatste is een gevolg van het massaal oppompen van grondwater. Om de kustbewoners te beschermen tegen overstromingen en om de uitgestrekte rijstvelden van Noord Java te beschermen, wordt in Java gewerkt aan een dijk met een hoogte van 20 m en een lengte van 946 km [Volkskrant].